Yükselen vücut ısısı ve suyla beraber çok elektrolit kaybedilmesi sıcaklıkla ilgili bir dizi hastalıklara yol açar. Bunların neler olduğuna bakalım.
Sıcak Krampları ve Bayılma
Yüksek ısı ve neme maruz kalmak, fiziki zorlanma veya elektrolit kaybıyla birleşirse karın veya kol-bacaklarda kas krampları oluşturabilir. Kası dinlendirmek, masaj yapmak ve gerdirmek spazmları azaltabilir. Hastaya hafif tuzlu bir içecek veya elektrolitleri yerine koyma amaçlı sıvılar verilmeli ve zorlu fiziki çalışmaya yeniden başlaması engellenmelidir. Sıcak bir ortamda bayılmak, kanın bacaklarda toplanmasından kaynaklanabilir. Hasta, bayıldıktan sonra hızla kendine gelir. Hasta gölge bir yerde dinlendirilmeli ve hafif tuzlu sıvı veya elektroliti yerine koyabilecek bir içecek içmelidir.
Güneş Çarpması
Vücudun ısı kazanımı, ısı kaybından büyükse sıcak buhranı oluşur. Bu hastalık genellikle ılık havalarda görülür, havanın çok sıcak olması gerekli değildir. Zorlu bir günde yeterli su ve elektrolit almayan doğa sporcuları sıcak buhranı yaşayabilirler. Dehidrasyon (susuzluk) sıcak buhranı oluşumunda katkıda bulunan önemli bir unsurdur. Yaz aylarında trekking ve hiking yapanlarda da görülür.
Hastanın derisi, fazla terlemeyle beraber donuk ve nemli görünür. Deri ısısı, hafif sıcak veya serin, normaldir. Hastanın iç ısısı ve nabız hızı biraz yüksektir. Hasta mide bulantısı, genel kas güçsüzlüğü, baş dönmesi, susuzluk veya baş ağrısından şikayetçidir.
İlk yardım: İlk adım, hastayı daha serin, gölgeli bir ortama sokmaktır. Hastanın midesi bulanabilir. Dolayısıyla sıvılar küçük yudumlar halinde verilmelidir. Tuzlu su, rahatsızlığı daha da arttırabilir. Suya tadını değiştirecek katkı maddeleri eklenerek, kısma ihtimali azaltılmalıdır. Hasta biraz soğuduğu zaman, et veya tavuk suyu, diğer tuzlu içecekler veya elektroliti yerine koyan sıvılar verilerek, elektrolit dengesi yeniden kurulur. Hasta tam olarak düzelince yürüyüş veya aktiviteye devam edebilir. Hastalığın boyutuna göre, iyileşme süresi 24 saat olabilir. Gezinin geri kalan kısmında, sıcak buhranı/güneş çarpmasının tekrar etmesine karşı, hasta gözlem altında kalmalıdır.
Sıcak Çarpması
Sıcak çarpması hızlı bir şekilde çöküş ve ölümle sonuçlanabilen hayati bir durumdur. Sıcak çarpmasında vücut iç ısısı genelde 41 derecenin üzerindedir. Uzun bir hareketsizlik dönemi sonrasında aktif bir spora yeniden başlayan veya alışık olmadıkları sıcak ve nemli iklimde aşırı çalışanlar özellikle sıcak çarpmasına aday olan kişilerdir.
Deri donuk renkli, nemli ve oldukça serin olmasına rağmen, vücut iç ısısı tehlikeli şekilde yüksektir. Bu kişilerde sıcak çarpmasının en belirgin işareti davranışlardaki tutarsızlıktır. Aklı karmakarışık ve saldırman veya sinirli olabilirler. Yürüyüş zorluğu çekebilir veya fiziki olarak tamamen çökebilirler. Bu kişiler aşırı harekete bağlı sıcak çarpması yaşamaktadırlar.
Genel ilk yardımı anlatan kitaplarda görülen klasik sıcak çarpması, dağcılarda pek görülmez. Bu tür sıcak çarpmasına en sık yakalananlar şehirde yaşayan, yaşlı, aşırı şişman veya alkolik kişilerdir. Klasik sıcak çarpmasında hastanın derisi genellikle sıcak, kuru ve kırmızıdır. Her iki türlü sıcak çarpmasının ortak işaretleri, aşırı yüksek iç ısı ve yüksek nabızdır. Güçsüzlük, baş dönmesi ve baş ağrısı belirtileri her iki türde de görülür.
İlk yardım: Sıcak çarpmasında tedavinin amacı vücut ısısını derhal düşürmektir. Sıkı giysileri gevşetin veya çıkarın, hastayı gölgeli ve serin bir ortama sokun. Kafa, boyun, koltuk altı ve karnına serin su serpin veya ıslak kumaş yerleştirin. Şiddetli yelpaze yapmak, soğutma etkisini arttıracaktır. Hastanın titremeye başladığını görürseniz, serinletme çabalarını derhal bırakın. Isının yeniden yükselmeye başlamasına karşı, soğutma çabaları bittikten sonra da hastayı dikkatle gözlemeye devam edin. Bilinci yerindeyse hastaya yudum yudum su verilebilir.
Hasta, ciddi bir hastalık geçirmiştir. Taşınmak ve hastaneye kaldırılmak zorundadır. Hiçbir şekilde yürütülmemeli ve aktiviteye devam etmesine izin verilmemelidir.
Sonuç
Soğuk havadan kaynaklı hipotermi gibi hastalıkların yanı sıra, sıcak hava da ölümcül olabilmektedir. Sıcaktan kaynaklanan hastalıkların önlenmesi, su ve elektrolitlerin yeterli tüketimine bağlıdır. Bol su bulunamıyorsa, sofra tuzu bol miktarda alınmamalıdır. En sıcak iklimde bile, normal bir yemek düzeniyle sağlanan elektrolit miktarı, çoğu kişi için yeterli olacaktır. Bazı kişiler sıcak iklimlerde masa tuzu tüketimini biraz arttırarak kendilerini daha rahat hissedebilirler. Yürüyüşçüler, yürüyüş süresince tüketebilecek tuzlu bisküvi türü yiyecekleri taşımayı tercih ederler. Terlemeyle kaybedilen elektroliti yerine koyabilmek amacıyla, içme suyuna elektrolit içeren tatlandırılmış içecek tozları (Oralet, Tang) katılabilir. Bu içecekler hazırlanırken talimatlar dikkatle izlenmelidir. Çok koyu veya konsantre olarak karıştırılan içecekler, midenin sıvıyı veya elektrolitleri emme işlevini bozabilir.
Sıcaktan korunmanın yanı sıra, güneşten gelen zararlı UV ışınlarına karşı da önlem almalısınız. Güneş kremi seçimini doğru yaptığınızdan emin olup, sıcağın zararlı etkilerinden mümkün olduğunca uzak, mecbur kalmadıkça öğlen vakitleri gölgede durmaya özen göstererek ve en önemlisi yeterince su tüketmenizi önemle hatırlatırım.