Sıcaklık yükseldiğinde insan vücudu serinliğini korumak için çok çalışır, ancak bu mücadelenin bir limiti vardır ve sonuçta sıcaklık her zaman galip gelir. Sıcak çarpması acil tedavi gerektiren ciddi bir sağlık durumudur. Tedavi edilmeyen sıcak çarpması beyninize, kalbinize, böbreklerinize ve kaslarınıza hızla zarar verebilir. Hasar, tedavinin geciktirilmesiyle daha da kötüleşir ve ciddi komplikasyona neden olur veya ölüm riskinizi artırır.
Sıcak çarpması (güneş çarpması) belirtileri
Halk arasında güneş çarpması olarak da bilinen sıcak çarpmasının belirtileri ve semptomları şunları içerir:
- Yüksek vücut ısısı. Termometre (en doğru ölçüm şekli rektal ölçümdür, ağızdan veya koltuk altından yapılan ölçümler yanlış sonuç verebilir.) ile elde edilen 40 santigrat derece veya daha yüksek bir çekirdek vücut sıcaklığı, sıcak çarpmasının ana işaretidir.
- Değişen zihinsel durum veya davranış. Karışıklık, ajitasyon, konuşma bozukluğu, sinirlilik, halüsinasyon ve koma sıcak çarpmasından kaynaklanabilir.
- Terlemede değişiklik. Sıcak havanın getirdiği sıcak çarpmasında, cildinize dokunduğunuzda sıcak ve kuru hissedersiniz. Bununla birlikte, yorucu egzersizle meydana gelen sıcak çarpmasında cildiniz kuru veya hafif nemli hissedebilir.
- Mide bulantısı ve kusma. Mide bulantısı hissedebilir veya kusabilirsiniz.
- Kızarmış cilt. Vücut ısınız yükseldikçe cildiniz kırmızıya dönebilir.
- Hızlı nefes alma. Nefesiniz hızlı ve sığ olabilir. Nefes açlığı hissedebilirsiniz.
- Hızlı kalp atış hızı. Nabız önemli ölçüde artabilir çünkü ısı stresi, vücudunuzu soğutmaya yardımcı olmak için kalbinize muazzam bir yük getirir.
- Baş ağrısı.Kafada zonklama meydana gelebilir.
- Kaslarda spazmlar. Yoğun terleme neticesinde vücuttaki tuz dengesi altüst olur. Özellikle bacak, kol ve kasları kasılır.
- İdrarda koyuluk. Kas hücreleri bölününce, kaslara oksijen taşımakta kullanılan miyoglobin idrara karışır. Bu da idrarda koyuluğa neden olur.
Sıcak çarpmasının nedenleri
Sıcak çarpması aşağıdakilerin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir:
- Sıcak bir ortama maruz kalma. “Aşırı sıcaklık (klasik) sıcak çarpması” adı verilen sıcak çarpması türünde, sıcak bir ortamda olmak çekirdek vücut ısısında bir artışa yol açar. Bu tip bir ısı çarpması tipik olarak sıcak ve nemli havaya maruz kaldıktan sonra, özellikle uzun süre boyunca meydana gelir. En sık yaşlı yetişkinlerde ve kronik hastalığı olan kişilerde görülür.
- Yorucu etkinlik. “Egzersiz sıcak çarpması” sıcak havalarda yoğun fiziksel aktivitenin yol açtığı çekirdek vücut sıcaklığındaki artıştan kaynaklanır. Sıcak havalarda egzersiz yapan veya çalışan herkesin vücut sıcaklığı yükselebilir, ancak yüksek sıcaklıklara alışkın değilseniz ortaya çıkar.
Her iki ısı çarpmasında da durumunuz şu şekilde ortaya çıkabilir:
- Terin kolayca buharlaşmasını ve vücudunuzu soğutmasını önleyen fazla kıyafetler giymek
- Vücudunuzun sıcaklığınızı düzenleme yeteneğini etkileyebilecek alkol içmek
- Terleme yoluyla kaybedilen sıvıları yenilemek için yeterli su içmeyerek susuz kalmak
Güneş çarpmasında risk faktörleri nelerdir
Yüksek sıcaklığa maruz kalan herkeste güneş çarpması geliştirebilir, ancak çeşitli faktörler riskinizi artırır:
- Yaş. Aşırı sıcakla başa çıkabilmeniz, merkezi sinir sisteminizin gücüne bağlıdır. Çok gençlerde, merkezi sinir sistemi tam olarak gelişmemiştir ve 65 yaşın üzerindeki yetişkinlerde, merkezi sinir sistemi bozulmaya başlar, bu da vücudunuzun vücut sıcaklığındaki değişikliklerle daha az başa çıkmasını sağlar. Her iki yaş grubu da genellikle hidrasyon konusuna yeterince önem vermez, bu da riski artırır.
- Sıcak havalarda egzersiz. Sıcak havalarda eğitim ve yürüyüş veya uzun mesafeli koşu etkinlikleri gibi sporlara katılmak, sıcak çarpmasına neden olabilecek durumlar arasındadır.
- Sıcak havaya ani maruz kalma. Yaz başlarında gelen sıcak hava dalgası veya daha sıcak bir iklime seyahat gibi ani bir sıcaklık artışına maruz kalırsanız, sıcaklığa bağlı hastalıklara daha duyarlı olabilirsiniz. Değişikliğe alışmak için aktiviteyi en az birkaç gün sınırlayın. Bununla birlikte, birkaç hafta daha yüksek sıcaklıklar yaşayana kadar daha fazla sıcak çarpması riskiniz olabilir.
- Klima eksikliği. Fanlar sizi daha iyi hissettirebilir, ancak sürekli sıcak havalarda klima, soğutmanın ve nemi düşürmenin en etkili yoludur.
- Bazı ilaçlar. Bazı ilaçlar vücudunuzun nemli kalmasını ve ısıya tepki vermesini etkiler. Kan damarlarınızı (vazokonstriktörler) daraltan, adrenalini (beta blokerler) bloke ederek kan basıncınızı düzenleyen, vücudunuzu sodyum ve sudan (diüretikler) yok eden veya psikiyatrik semptomları (antidepresanlar veya antipsikotikler) azaltan ilaçlar kullanıyorsanız, sıcak havalarda özellikle dikkatli olun.
Dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu (DEHB) için uyarıcılar ve amfetamin ve kokain gibi yasadışı uyarıcılar da sizi sıcak çarpmasına karşı daha savunmasız hale getirir. - Bazı sağlık koşulları. Kalp veya akciğer hastalığı gibi bazı kronik hastalıklar sıcak çarpması riskinizi artırabilir. Obez olmak, hareketsiz olmak ve önceki sıcak çarpması geçmişine sahip olmak da dahildir.
Sıcak çarpmasının meydana getirdiği komplikasyonlar
Sıcak çarpması, vücut sıcaklığının ne kadar yüksek olduğuna bağlı olarak bir takım komplikasyonlara neden olabilir. Şiddetli komplikasyonlar şunları içerir:
- Hayati organ hasarı. Düşük vücut sıcaklığına hızlı bir önleyici müdahalede bulunulmazsa, sıcak çarpması beyninizin veya diğer hayati organların şişmesine ve muhtemelen kalıcı hasara neden olabilir.
- Ölüm. Hızlı ve yeterli tedavi olmadan, sıcak çarpması ölümcül olabilir.
Sıcak çarpmasına karşı alınacak önlemler
Sıcak çarpması tahmin edilebilir ve önlenebilir bir durumdur. Sıcak havalarda sıcak çarpmasını önlemek için şu adımları uygulayın:
- Gevşek, hafif giysiler giyin. Fazla kıyafet veya sıkı oturan giysiler giymek vücudunuzun düzgün bir şekilde soğumasına izin vermez.
- Güneş yanığına karşı koruyun. Güneş yanığı vücudunuzun kendini soğutma yeteneğini etkiler, bu nedenle kendinizi geniş kenarlı bir şapka ve güneş gözlüğü ile açık havada koruyun ve SPF ile en az 15 geniş spektrumlu bir güneş kremi kullanın. Güneş koruyucuyu bolca ve sıkça uygulayın.
- Bol miktarda sıvı tüketin. Sulu kalmak vücudunuzun terlemesine ve normal vücut sıcaklığının korunmasına yardımcı olur.
- Bazı ilaçlarla ekstra önlemler alın. Vücudunuzun hidratlı kalma ve ısıyı dağıtma yeteneğini etkileyebilecek ilaçlar alırsanız, ısı ile ilgili sorunlara dikkat edin.
- Asla kimseyi park etmiş bir arabada bırakmayın. Bu, çocuklarda ısı ile ilgili ölümlerin yaygın bir nedenidir. Güneşe park edildiğinde, arabanızdaki sıcaklık 10 dakika içinde 10 santigrat dereceye yakın yükselebilir.
- Pencereler aralıklı bırakılmış veya araba gölgede olsa bile, bir kişiyi park edilmiş bir arabada sıcak veya sıcak havalarda bırakmak güvenli değildir. Aracınız park edildiğinde, çocuğun içeri girmesini önlemek için kilitli tutun.
- Sıcak havalarda yorucu aktivitelerden kaçınamıyorsanız, sıvı tüketin ve sık sık serin bir yerde dinlenin. Sabahın erken saatleri veya akşam gibi günün daha serin kısımları için egzersiz veya fiziksel aktiviteleri planlamaya çalışın.
- Alışın. Koşullandırılıncaya kadar sıcakta çalışmak veya egzersiz yapmak için harcadığınız zamanı sınırlandırın. Sıcak havaya alışkın olmayan insanlar özellikle sıcaklığa bağlı hastalıklara karşı hassastır. Vücudunuzun sıcak havaya uyum sağlaması birkaç hafta sürebilir.
- Sıcak havalarda yorucu bir sportif etkinliğe katılırsanız, acil durumlarda tıbbi hizmetlere ulaşabileceğinizden emin olun.
Güneş çarpmasında ilkyardım
Bilinç kaybı, bayılma gibi durumlarda vakit kaybetmeden hastanın sağlık merkezlerine nakli sağlanmalıdır. Acil tedavi için beklerken aşırı ısınan kişiyi soğutmak için derhal harekete geçin.
- Kişiyi gölgeye veya iç mekana alın.
- Fazla giysileri çıkarın.
- Kişiyi mümkün olan her şeyle soğutun – serin duş aldırın, bahçe hortumu ile su püskürtün, üzerine su attıktan sonra yelleyerek havalandırın veya kişinin üzerine buz paketleri veya soğuk, ıslak havlular yerleştirin. Baş, boyun, koltuk altı ve kasık bölgeleri öncelikli olarak soğutulmalıdır.
- Hastanın bilinci yerine gelince yudumlar halinde 2 litre su verin. Eğer bulabilirseniz her bir litre suya 5 gram tuz ekleyin.
- Ayakları yükseğe almak suretiyle beyne kan akışını arttırın.
- Asla katı gıda vermeyin. Boğulmaya neden olabilir.
Sıcak çarpması ve tuz kaybı ilişkisi
Tuz, insan sağlığının korunmasında çok önemli bir rol oynamaktadır. Tuz, insan diyetindeki sodyum ve klorür iyonlarının kaynağıdır. Sodyum sinir ve kas fonksiyonu için gereklidir ve vücuttaki sıvıların düzenlenmesinde rol oynar. Sodyum ayrıca vücudun kan basıncı ve hacminin kontrolünde yardımcıdır. Klorür iyonları kandaki pH dengesini ve kan basıncını düzenleyerek önemli görev görür.
Vücudumuz iç sıcaklığını ortalama 37 derecede tutmak için yoğun olarak çalışır. Dış ortam sıcaksa, iç sıcaklığımızın dış ortamla eşitlenmemesi için kalbimiz daha fazla kan pompalar, daha fazla ter atarak serinlemeye çalışırız. Ter kaybı beraberinde yoğun tuz kaybını da meydana getirir. Bu nedenle sıcak çarpmasıyla mücadele ederken sıvı alımı kadar tuz tüketimi de önemlidir.